مقاله
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) همچنان در چارچوب توافق آتش‌بس اخیر، به درخواست طرف‌های درگیر، روند بازگرداندن اجساد جان‌باختگان به مراجع تخصصی در غزه و اسرائیل را تسهیل می‌کند.
بر اساس این توافق، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ تاکنون در بازگرداندن اجساد ۳۰۰ جانباخته فلسطینی و ۲۳ گروگان کشته‌شده از ملیت اسرائیلی و دیگر ملیت‌ها همکاری کرده است. در مجموع، از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، ۳۱ گروگان جانباخته توسط کمیته بین‌المللی صلیب سرخ بازگردانده شده است. این نخستین بار است که پیکرهای فلسطینیان در قالب توافق آتش‌بس به کشورشان بازگردانده می‌شود.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ این مأموریت‌های پیچیده انسانی را صرفاً بنا به درخواست و با هماهنگی طرف‌های درگیر انجام می‌دهد. این اقدامات، بیانگر نقش دیرینه کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به‌عنوان میانجی بی‌طرف است؛ نقشی که این نهاد در مخاصمات دیگری مانند روسیه و اوکراین نیز میان طرف‌ها ایفا کرده است. هدف اصلی از این همکاری، فراهم کردن امکان تعیین هویت اجساد توسط مراجع تخصصی محلی و در نهایت، دادن پاسخی روشن به خانواده‌های چشم‌به‌راه است.
نحوه انجام عملیات انتقال
وظیفه کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از لحظه‌ای آغاز می‌شود که پیکرها به کارکنان این سازمان تحویل داده می‌شوند. اولویت اصلی، رعایت حرمت و کرامت انسانی جان‌باختگان و اطمینان از انجام فرایند انتقال بر اساس استانداردهای شناخته‌شده انساندوستانه و تخصصی است.
برای این منظور، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ امکاناتی مانند کیسه‌های ویژه حمل جسد، خودروهای حمل جسد، و نیروهای آموزش‌دیده را به کار می‌گیرد تا از لحظه دریافت پیکرها تا زمان تحویل آن‌ها به مقامات ذی‌ربط، همه‌چیز با نهایت احترام انجام شود. این کمیته کیسه‌ها را باز نمی‌کند و هیچ‌گونه بررسی یا کالبدشکافی انجام نمی‌دهد. اگر مدارکی همراه پیکرها باشد، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ آن را بدون دخل و تصرف به طرف دریافت‌کننده تحویل می‌دهد.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ وظیفه‌ای در زمینه جستجو یا بیرون آوردن اجساد از محل دفن یا مخاصمات ندارد. بر اساس کنوانسیون‌های ژنو 1949، مسئولیت جست‌وجو، جمع‌آوری و انتقال اجساد – صرف‌نظر از هویت آن‌ها – بر عهده طرف‌های درگیر در مخاصمه است. همچنین، این طرف‌ها موظف‌اند تا جای ممکن، هویت جان‌باختگان را شناسایی کرده و خانواده‌هایشان را از سرنوشت آنان آگاه سازند. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ تنها می‌تواند در این زمینه مشاوره فنی ارائه دهد، اما مسئولیت تعیین هویت را بر عهده ندارد.
شرایط عملیات
چه در بازگرداندن اجساد گروگان‌ها و چه فلسطینیان، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ از استانداردهای فنی یکسان و سطحی برابر از احترام و مراقبت استفاده می‌کند. این عملیات معمولاً در زمان کوتاهی برنامه‌ریزی می‌شود و نیازمند آمادگی دقیق برای حفظ ایمنی تیم‌ها و مدیریت کرامت‌آمیز اجساد است.
پیش از هر انتقال، تیم کمیته بین‌المللی صلیب سرخ تعداد پیکرها را بررسی کرده و از آماده بودن تجهیزات، خودروها و کارکنان کافی اطمینان حاصل می‌کند. اعضای تیم در طول عملیات با دستکش، ماسک و لباس محافظ کار می‌کنند.
در روند انتقال، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ پیکرها را از طرف‌ها تحویل گرفته، از بسته‌بندی مناسب آن‌ها اطمینان حاصل کرده و سپس با آمبولانس یا خودرو حمل جسد، آن‌ها را به مراجع ذی‌ربط تحویل می‌دهد. شناسایی پیکرها بر عهده نهادهای بهداشت و پزشکی قانونی محلی است.
پزشکی قانونی و شناسایی
در اسرائیل، مؤسسه پزشکی قانونی تل‌آویو مسئول تعیین هویت اجساد گروگان‌های بازگردانده‌شده است و ظرفیت فنی لازم برای این کار را دارد. در اواخر سال ۲۰۲۳، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ برای افزایش توانایی تعیین هویت در موارد پیچیده، حمایت فنی و همکاری کارشناسی خود را با این مؤسسه و آزمایشگاه DNA ارتش اسرائیل (IDF) توسعه داد.
در غزه، وزارت بهداشت مرجع اصلی در امور پزشکی قانونی است، اما پس از دو سال مخاصمه شدید، توانایی‌های این بخش به‌شدت محدود شده است: آزمایشگاه DNA فعال نیست، سوابق دندان‌شناسی و پزشکی به‌سختی در دسترس است و امکانات لازم برای نگهداری نمونه‌های DNA وجود ندارد. در چنین شرایطی، اجساد ناشناس باید به‌گونه‌ای نگهداری شوند که در آینده، در صورت بازیابی ظرفیت‌ها یا روش‌های جدید، امکان تعیین هویت آن‌ها فراهم شود.
کمیته بین‌المللی صلیب سرخ آماده است در صورت درخواست، پشتیبانی فنی و آموزشی لازم را ارائه دهد. این نهاد هم‌اکنون در حال کمک به مقامات بهداشتی و پزشکی قانونی غزه برای بهبود ثبت، مدیریت و جستجوی پیکرهای جان‌باختگان است. این کمک‌ها شامل آموزش در زمینه مدیریت کرامت‌آمیز اجساد، اهدای تجهیزات مانند کیسه و برچسب شناسایی، وسایل حفاظتی، سامانه‌های رایانه‌ای و سردخانه‌ای، و همچنین همکاری در پروژه‌های مربوط به مدیریت گورستان‌ها و زیرساخت‌های مرتبط است.
تمام این تلاش‌ها با هدف اطمینان از ثبت و جستجوی دقیق اجساد ناشناس انجام می‌شود تا در آینده، تعیین هویت آن‌ها ممکن شود و خانواده‌هایشان بتوانند پاسخی برای سرنوشت عزیزان خود بیابند.
دیدگاه‌ها